Narcisme anders belicht

Narcisme anders belicht

De term ‘narcisme’ is een begrip geworden. We hebben deze ‘ik eerst’-mentaliteit zien evolueren op sociale media, en we gebruiken het woord om beroemdheden, politici en zelfs enkele van onze collega’s en vrienden te beschrijven. We zeggen vaak dat iemand ‘narcistisch’ is om te bedoelen dat ze egoïstisch, manipulatief of gedreven door ego zijn.

Maar er is een verschil tussen alledaags egoïsme en echt narcisme – en er is een onderscheid tussen een normaal persoonlijkheidskenmerk en de schadelijke, zeldzame persoonlijkheidsstoornis. Naarmate het onderzoek naar narcisme de afgelopen jaren is geëvolueerd, hebben psychologen en psychiaters meer geleerd over deze verschillen. We hebben bijvoorbeeld de neiging om narcisten te zien als onbezonnen, flitsende mensen die een gesprek overnemen, maar nieuwe onderzoeken hebben aangetoond dat onzekere narcisten ook bestaan. Ze zijn nog steeds op zichzelf betrokken en op zichzelf gericht, maar zijn meer verborgen voor het publiek.

Om verwarring te voorkomen, definiëren onderzoekers narcisme nu op drie verschillende manieren: narcistische persoonlijkheidsstoornis, een grandioze persoonlijkheidskenmerk en een kwetsbaar persoonlijkheidskenmerk. Alle drie vertegenwoordigen belangrijke aspecten van narcisme, en de sleutel is om te begrijpen hoe ze verschillen. Dat is al meteen een aanloop om het generaliseren te doorbreken.

Laten we beginnen met het meest voorkomende begrip en de laatste updates toelichten.

Wanneer mensen in formele zin over narcisme praten, hebben ze de neiging om na te denken over de diagnosticeerbare persoonlijkheidsstoornis – narcistische persoonlijkheidsstoornis (NPD) – die aangeeft dat iemand ernstig, negatief gedrag vertoont wat hun eigen leven en dat van anderen beïnvloedt. Volgens de Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5), die psychologen en psychiaters gebruiken om onderscheid te maken tussen extreme persoonlijkheidsstoornissen, drukken narcisten een doordringend patroon van eigenbelang uit. Ze hebben een preoccupatie met fantasieën van onbeperkt succes of macht, een behoefte aan bewondering, een gevoel van recht en een gebrek aan empathie, wat vaak resulteert in het uitbuiten van mensen.  Iemand moet aan de meerderheid van de criteria voldoen om de diagnose van de aandoening te krijgen en in werkelijkheid hebben maar weinig mensen een extreme persoonlijkheid die als ‘verslechterend’ kan worden beschouwd.

Het lastige van de DSM-5 en persoonlijkheidsstoornissen is natuurlijk dat mensen niet bestaan ​​in twee afzonderlijke kampen met een normale of duidelijk abnormale persoonlijkheid. In plaats daarvan vertonen mensen een reeks persoonlijkheidskenmerken, en bepaalde niveaus kunnen als hoger dan gemiddeld worden geclassificeerd. Zodra narcistische neigingen zowel verhoogd zijn als gediagnosticeerd als een beperking van het leven, kunnen ze worden opgenomen als een aspect van ongeordend gedrag.

In wezen zijn we niet Moeder Teresa of iemand met NPD. De meesten van ons vallen op een curve tussen de twee in en vertonen persoonlijkheden die ofwel meer narcistische elementen hebben of minder. Voor de meeste mensen worden narcistische eigenschappen niet als schadelijk genoeg beschouwd om te diagnosticeren. Sommige narcistische eigenschappen kunnen zelfs positieve aspecten hebben.

Tegenwoordig verdelen onderzoekers deze persoonlijkheidskenmerken in twee hoofdtypen: grandioos of kwetsbaar.

Wat is ‘grandioos’ narcisme?

Dit is het type narcisme waar je meestal als eerste aan denkt, omdat het het type is dat psychologen als eerste hebben bestudeerd en het meest wordt geassocieerd met het idee van narcisme. Dit zijn de charismatische mensen die je bent tegengekomen tijdens het daten of het kiezen van politici. Ze zijn interessante personages en hebben meer vrienden op sociale media. Je merkt ze vaker op omdat ze opgemerkt willen worden.

Grandioze narcisten hebben de neiging om grote bravoure te vertonen waar ze trots op zijn.   Ze zijn gedurfd, assertief en hebben een hoog zelfbeeld. Ze domineren relaties met anderen, overschatten hun capaciteiten en hechten veel waarde aan hun uiterlijk. Tot op zekere hoogte is dit niet altijd een slechte zaak – ze hebben zelfvertrouwen, zijn gericht op prestaties en zijn sterke leiders. Maar…

Natuurlijk doen zich problemen voor wanneer hun persoonlijkheidskenmerken anderen negatief beïnvloeden, en het wordt vaak vergroot wanneer ze macht en een megafoon hebben. Wanneer grootse narcisten zich gesterkt voelen om hun doelen te bereiken zonder enige belemmering, kunnen ze dit doen ten koste van anderen. Simpel gezegd, ze zoeken status, seks en ‘dingen’ – of leiderschapsrollen met verheven titels, trofee-echtgenoten en ‘merknaambling’ . Ze houden van zichzelf en ze willen dat anderen ook zien hoe geweldig ze zijn. Alles en iedereen om hen heen dient als een ego-boost.

In werkelijkheid kunnen kleine sporen van grootse eigenschappen positief zijn, en onze samenleving ondersteunt dit. We prijzen het gevoel van eigenwaarde, het zelfvertrouwen en de extraverte persoonlijkheden. We besturen organisaties en ons politieke systeem op een manier die leiders aanmoedigt om op te treden en aantrekkelijke, welbespraakte sprekers met volgers en invloed te belonen. Dit is niet per se een probleem, maar het versterkt wél de waarde van deze persoonlijkheidskenmerken onder ons. In een uitgebreid college bij Dr Appelo werden wereldberoemde figuren besproken, op basis van onder meer hun autobiografie en interviews. Dat zijn dus ook dé figuren waar de doorsnee mens niet doorheeft hoe ze als ‘mens’ in het leven staan of gestaan hebben, om succes te bereiken. Ik was niet zo verbaasd hierover, omdat ik het ergens ook kon invoelen, maar met bronmateriaal was dit slechts een bevestiging van een dieper voelen. Dat zijn dus heel menselijke valkuilen om slecht één richting uit te kijken nl: de richting van het succes.

Kwetsbaar narcisme

Aan de andere kant omvat kwetsbaar narcisme ook mensen met een kwetsbaarder ego. In plaats van te proberen het te projecteren, willen ze het beschermen. Dit zijn de overgevoelige mensen die je bent tegengekomen op het werk of in sociale situaties die defensief, wraakzuchtig en vermijdend zijn in de omgang met anderen. We denken niet zo vaak aan hen als we het hebben over narcisme, omdat ze meer verborgen of ‘geheim’ zijn.

Kwetsbare narcisten zijn meestal emotioneel vatbaar, wat vaker naar voren komt in therapie dan de grandioze eigenschappen. Ze zijn gemakkelijk gekwetst en zullen eerder passief-agressief zijn over zorgen dan hun grootse tegenhangers. Dit is de subtiele kant van narcisme die psychologen en psychiaters de afgelopen jaren in onderzoeksstudies meer zijn gaan begrijpen. Ze hebben ontdekt dat kwetsbare narcisten de neiging hebben om meer neuroticisme te vertonen in hun motieven en gedrag.

Denk aan de personages van bijvoorbeeld Woody Allen. Ze dragen vaak onzekerheid, twijfel aan zichzelf en diepe pijn met zich mee. Ze zijn gereserveerd, maar ook fragiel en hebben een dunne huid. Hoewel het normaal – en noodzakelijk – is om verwonding en tegenslagen in het leven te erkennen, is het even belangrijk dat deze momenten geen egocentrisch ego definiëren. Nogmaals, compromissen zijn er in overvloed.

Het probleem met dit soort narcisme is dat mensen hun ego-bedreigingen, of vermeende minachting van anderen, vaak voor zichzelf houden. Ze kunnen in hun gedachten ‘marineren’ op interacties met anderen en wrok opbouwen over hoe ze oneerlijk zijn behandeld of als vanzelfsprekend zijn beschouwd, maar ze gaan er niet mee om. Uiteindelijk is kwetsbaar narcisme pijnlijk voor het individu, maar niet zo schadelijk voor de samenleving.

Helaas kunnen ongecontroleerde kwetsbare eigenschappen ook dierbaren pijn doen. Dit type narcisme kan behoeftigheid en emotioneel uitputtende relaties veroorzaken. In tegenstelling tot groots narcisme, dat in het begin opwindend en interessant lijkt en na verloop van tijd vervaagt, is kwetsbaar narcisme vanaf het begin onaantrekkelijk en creëert het gespannen, uitputtende interacties met anderen.

Dus wat betekent dit allemaal? Psychologen en psychiaters hebben de afgelopen jaren moeite gedaan om deze verschillende aspecten van narcisme te onderzoeken en te begrijpen, maar waarom doet het ertoe en wat doen we eraan? In een klinische setting richten professionals zich natuurlijk op de verschillen om betere manieren te vinden om therapie en behandeling te richten.

Tegelijkertijd kunnen we dit nieuwe begrip van narcisme gebruiken om te reageren op deze persoonlijkheidskenmerken bij anderen – en bij onszelf. We zijn een samenleving die geobsedeerd is door ‘een beter mens worden’, en dit geeft ons een lens om ons gedrag beter te begrijpen en hoe we het kunnen veranderen, als we dat willen.

Degenen die grootse neigingen in hun eigen persoonlijkheid opmerken, zouden zich kunnen concentreren op het verminderen van hun antagonistische, egoïstische en harteloze gedrag. Empathie en dankbaarheid kunnen een grote bijdrage leveren aan het helpen van grootse narcisten om hun charmante persoonlijkheden en motivatie voor status, seks en ‘dingen’ te gebruiken om anderen te helpen en de samenleving ten goede te komen. Aan de andere kant zouden degenen die meer kwetsbare neigingen in zichzelf herkennen, zich kunnen concentreren op het verminderen van hun angst en neurotisch gedrag. Duidelijke communicatie en grenzen kunnen kwetsbare narcisten helpen om op een zelfverzekerde, afgemeten manier te spreken en hun zorgen te uiten.

Voor alle duidelijkheid: het doel is niet om mensen te fixeren of te dwingen om in een bepaalde mal te passen. De waarde zit in het herkennen van de verschillende manieren waarop narcistische eigenschappen zich manifesteren en de compromissen die kunnen optreden op een spectrum van persoonlijkheid. We kunnen deze kenmerken in onszelf herkennen, de voordelen benadrukken en werken aan de negatieve aspecten die onze relaties en de samenleving schaden.

En wat is er nog meer onderzocht rond narcisme?

Onderzoeken wijzen uit dat narcistische persoonlijkheidsstoornis gekenmerkt wordt door verhoogde oxidatieve stress in het bloed en verband houdt met interpersoonlijke overgevoeligheid. Het is een enorme uitdaging om deze aandoening te behandelen omdat er dus biologische mechanismen aan de grondslag liggen. Dat was in het college van Dr Appelo verrassend om te ontdekken dat er veel meer speelt.

Oxidatieve stress is een moleculaire onbalans tussen antioxidanten en vrije radicalen, of reactieve zuurstofmoleculen in het lichaam. De onbalans veroorzaakt stress op het lichaam omdat het overmatige oxidatieve chemicaliën moet metaboliseren die naar de hersenen en door het hele lichaam gaan.

Eén van de studies rond  ‘Narcistische en Borderline Persoonlijkheidsstoornis, relatie met oxidatieve stress’, vond dat verhoogde concentraties van het molecuul genaamd 8-OH-DG, een oxidatieve stress-biomarker, vergelijkbaar waren bij mensen met narcistische en borderline persoonlijkheidsstoornis.

De bevinding is heel interessant, gezien hoe verschillend de stoornissen zich naar buiten toe presenteren. Mensen met een narcistische persoonlijkheidsstoornis hebben bijvoorbeeld een extreem hoog zelfbeeld en mensen met borderline persoonlijkheidstoornis hebben een zeer laag zelfbeeld. Toch lijkt het erop dat ze biologisch verwant zijn. De jarenlange ervaringen van Appelo met relaties laten zien dat er vaker relaties ontstaan tussen de beide. Dat kan dus voor mensen die hun partner als narcist verwijten, heel verrassend en confronterend zijn, want het is geen eenzijdig verhaal meer op die manier. Dit inzicht helpt dus enorm mee om relaties vanuit deze inzichten te observeren en daarin ook de mechanismen bloot te leggen.

Er is een neiging om aan te nemen dat ze biologisch bijna het tegenovergestelde zijn, maar ik denk niet dat dat nu waar is. De stijging van oxidatieve stressniveaus is mogelijk niet bij alle persoonlijkheidsstoornissen te zien. Het werd alleen gezien bij deze twee aandoeningen in deze studie. Dat is dus wel verrassend.

Bovendien blijkt ook  uit diverse onderzoeken dat narcistische persoonlijkheidsstoornis een aandoening van overgevoeligheid vertegenwoordigt. Bij het omgaan met interpersoonlijke stress kan iemand met NPS aan de buitenkant misschien afstandelijk overkomen. Maar aan de binnenkant suggereren de onderzoeksresultaten dat het eigenlijk een overgevoeligheid voor het milieu is. Dat betekent dat er een mogelijke relatie kan zijn tussen oxidatieve stress en hoe mensen reageren op hun emoties.

Er werd ontdekt dat de niveaus van oxidatieve stress verband houden met een verminderde herkenning of uitdrukking van schaamte. Dat is interessant, want uit eerder onderzoek weten we dat mensen met een hoog narcisme problemen hebben met de emotie schaamte. Wat men tracht te achterhalen is de relatie tussen overgevoeligheid en schaamte, en waarom dat ertoe leidt dat mensen empathie vermijden

Naast biologische en gedragsfactoren is het ook een interessante vraag of onze moderne cultuur van invloed kan zijn op narcisme en de metabole stress op het lichaam kan verhogen. De huidige sociale media en internetcultuur kunnen van invloed zijn op hoe mensen omgaan met en over zichzelf denken.

Die factoren kunnen van invloed zijn op de hoeveelheid metabolische stress waarmee het lichaam te maken heeft.

Hoewel er niet veel op biologie gebaseerde onderzoeken zijn gedaan naar NPS, zijn er de afgelopen jaren enkele bemoedigende biologische onderzoeken naar Borderline geweest, die de deur hebben geopend voor meer op de hersenen gebaseerde NPS-onderzoeken.

Onderzoekers duiken nu dieper. De COVID-19-pandemie, die de manier waarop we met anderen omgaan heeft veranderd, zal waarschijnlijk ons ​​begrip vergroten van hoe narcistische motieven werken in externe werksituaties en afstandelijke relaties. Psychologen ontwikkelen nieuwe modellen voor de lichte en donkere aspecten van ego en hoe narcisme werkt in leiderschapsrollen, nieuwe sociale-mediaplatforms zoals TikTok en in alternatieve realiteitssituaties zoals videogames, rollenspellen en virtual reality. In het volgende decennium zullen we nog meer weten over de nuances van narcisme – en hoe we zijn pijlen kunnen vermijden terwijl we profiteren van zijn sterke punten.

In bestaande literatuur verwijs ik graag naar het boek van Appelo: ‘De spiegel van de narcist’. En waar het gaat over de diepere inzichten of we steeds meer in een narcistische samenleving zijn terechtgekomen is ook van zijn hand het boek ‘ Wij en Zij. Gaat de wereld aan narcisme ten onder’? En Prof. Dirk De Wachter met zijn ‘ Bordeline times’ nemen je op een kritische manier mee naar hoe het werkelijk met ons is gesteld.

Met dit blog hoop ik dat de te vaak ten onrechte gebruikte woord ‘de narcist’ doorbroken wordt en dat er de bereidheid is om enkel maar de ander te wijzen en zichzelf hierbij niet mee te nemen in een verhaal dat veel groter is dan wat het tot nu toe geworden is.

Hiermee wil ik dan ook niemand kwetsen, omdat deze relaties zonder inzicht en zonder de bereidheid is om eigen verantwoordelijkheid op te nemen, behoren tot een toxische relatie. De vraag die ons allen dwingt om eerlijk te zijn met onszelf is nog steeds: ‘wil ik me vastklampen aan mijn gelijk of ben ik bereid ook de blik naar binnen te richten.’

©Puur Medium

Wil je persoonlijk in gesprek over bijvoorbeeld innerlijk kind werk? Klik dan hier voor een persoonlijke telefonisch consult!